نقد و بررسی دیدگاه ناصر الدین البانی مبنی بر حرمت توسل به زندگان و اموات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشگاه قم

10.22034/jep.2023.369519.1468

چکیده

اصل جواز توسل به عنوان آموزه‌ای مشروع، مورد قبول تمام فرق اسلامی است؛ اما دربارۀ پاره‌ای از مصادیق آن اختلاف نظر وجود دارد. سه مورد از مصادیق مورد اتفاق توسل بدین شرح است: تقرب به خدا با توسل به اسماء و صفات الهی، توسل به اعمال صالح، و توسل به دعای صالحان در حال حیات ایشان. از میان مذاهب اسلامی، عموم سلفیان، با تبعیت از ابن‌تیمیه، توسل به اموات را مطلقاً ممنوع و مصداق بدعت می‌دانند و درباره زندگان نیز توسل به ذوات و جاه و مقام ایشان را مردود و از مصادیق شرک دانسته‌اند. با توجه به مخالفت عموم مسلمانان با این موضع، برخی از صاحب‌نظرانِ معاصرِ سلفی سعی در مستدل کردن دیدگاه خود و پاسخ به اعتراض مخالفان داشته‌اند. در این مقاله ادلۀ این گروه، با ‌تأکید بر دیدگاه‌های ناصرالدین البانی، مورد نقد و بررسی قرار گرفته و ناکافی بودنشان مستدل شده است. رویکرد مقاله، بررسی دلالی و سندی روایات مربوط به توسل است که مورد استناد مخالفان و موافقان بوده است. اثبات مشروعیت توسل، حتی بر اساس مصادر مورد قبول سلفیان، می‌تواند زمینه‌ساز کاستن اختلاف نظرهایی شود که درگیری‌های مذهبی دیرین و سوءاستفادۀ جریان‌های تکفیری معاصر را در پی داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابن‌تیمیه، أحمد بن عبدالحلیم، قاعدة جلیلة فی التوسل و الوسیلة، چاپ اول: الادارة العامة للطبع، ریاض، 1420ق.
ابن‌تیمیه، أحمد بن عبدالحلیم، مجموع الفتاوی، بی‌چا، مجمع الملک فهد لطباعۀ المصحف الشریف، مدینه منوره، 1416ق.
ابن‌حنبل، أحمد، المسند، تحقیق: شعیب الارنؤوط، چاپ اول، موسسه الرساله، بیروت، 1421ق.
ابن‌حبان، محمد، المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، چاپ اول: دار الدعوه، حلب، 1396‌ق.
‌ابن‌قیم، محمد بن أبی‌بکر، الروح فی الکلام على أرواح الأموات و الأحیاء بالدلائل من الکتاب و السنة، بی‌چا، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1395ق.
ازهری، محمد بن احمد، معجم تهذیب اللغه، چاپ اول: دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲1ق.
البانی، ناصرالدین، التوسل انواعه و احکامه، بی‌چا، مکتبۀ المعارف للنشر و الترویج، ریاض، 2001م.
البانی، ناصرالدین، سلسلة الاحادیث الضعیفۀ و الموضوعۀ و اثرها السییء فی الامۀ، چاپ دوم: مکتبۀ المعارف للنشر و التوزیع، ریاض، 1420ق.
امینی، محمدحسین، الغدیر فی الکتاب و السنۀ و الادب، چاپ اول: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، قم، 1416ق.
آل‏الشیخ، صالح ‏بن عبدالعزیز، هذه مفاهیمنا،چاپ دوم، ادارۀ المساجد و المشاریع الخیریه، ریاض، 1422ق.
آلوسی، نعمان بن محمود، الآیات البینات فی عدم سماع الأموات على مذهب الحنفیة السادات، چاپ اول: مکتبۀ المعارف للنشر و التوزیع، ریاض، 1425ق.
بداقی، ملا محمد، القول الواضح فی التوسل بالرجل الصالح، ترجمه: کمال مدرسی، چاپ اول: انتشارات کردستان، سنندج، 1376ش.
البخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، چاپ اول: دار طوق النجاه، بیروت، 1422ق.
البزار، ابوبکر احمد بن عمرو، البحر الزخار (مسند البزار)، چاپ اول: مکتبۀ العلوم و الحکم، مدینۀ المنوره، 2009.
البیهقی، احمد بن الحسین، دلائل النبوه، چاپ اول، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1408ق.
الترمذی، محمد بن عیسی، سنن، چاپ دوم: شرکۀ مکتبۀ و مطبعۀ مصطفى البابی الحلبی، مصر، 1395‌ق.
الرفاعی محمد نسیب، التوصل الی حقیقۀ التوسل، چاپ سوم: دار لبنان للطباعۀ و النشر، بیروت، 1979.
الذهبی، محمد بن احمد بن عثمان، سیر اعلام النبلاء، بی‌چا، دار الحدیث، قاهره، 1427ق.
سبحانی جعفر، التوسل مفهومه و اقسامه و حکمه،بی چا، منشورات مؤسسه الثقلین، بیروت، 1418ق.
السقاف، حسن بن علی، مجموع رسائل السقاف، چاپ دوم، دار الامام الرواس، بیروت، 2007.
السقاف، حسن بن علی، تناقضات الالبانی الواضحات فیما وقع له فی تصحیح الاحادیث و تضعیفها من الاخطاء و الغلطات، چاپ چهارم: دار الامام النووی، عمان، 1428ق.
سیوطی، جلال‌الدین، الخصائص الکبری، بی‌چا، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1405ق.
الشنقیطی، محمد امین، أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن، بی‌چا، دار الفکر للطباعۀ و النشر، بیروت، 1415‌ق.
الطبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الصغیر، بی‌چا، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1403ق.
الطحان، محمود، تیسیر مصطلح الحدیث، چاپ نهم: مکتبۀ المعارف للنشر و التوزیع، ریاض، 1417ق.
الفراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ اول: اسوه، قم، 1414ق.
القسطلانی، احمد بن محمد بن ابی‌بکر، المواهب اللدنیه، بی‌چا، المکتبۀ التوفیقیه، قاهره، بی‌تا.
العسقلانی، ابن‌حجر، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، بی‌چا، دار المعرفه، بیروت، 1379ق.
الغماری، عبدالله بن الصدیق، إرغام المبتدع الغبی بجواز التوسل بالنبی، چاپ دوم: دار الامام النووی، عمان، 1412ق.
عیسی حسین، عبدالباسط، التوسل الممنوع، بی‌چا، مکتبۀ المثنی، بغداد، 1407‌ق.
المزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ اول: مؤسسه الرساله، بیروت، 1400ق.
نیشابوری، مسلم بن الحجاج، المسند الصحیح، چاپ اول، دار احیاء الکتب العربیه و دار التراث العربی، قاهره _ بیروت، 1412ق.
النبهانی، یوسف بن اسماعیل، شواهد الحق فی الاستغاثه بسید الخلق، چاپ اول، دار التقوی، دمشق، 1430ق.
النیشابوری، الحاکم محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، چاپ اول، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1411‌ق.
الهروی، قاسم بن سلّام، غریب الحدیث، چاپ اول: دائرة المعارف الاسلامیه، حیدرآباد _ دکن، 1384ق.
الهیثمی، ابوالحسن نورالدین، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بی‌چا، مکتبة القدسی، قاهره، 1414ق.
ارنؤوط، شعیب، جامع السنۀ و شروحها، http://hadithportal.com/chap9_bab478&book=11،
21 شوال 1443ق.