گستره افضلیت امام بر اساس عقاید شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه کلام و فلسفۀ دین، مؤسسۀ آموزشی_ پژوهشی امام خمینی، قم، ایران.

10.22034/jep.2021.269782.1272

چکیده

لزوم افضلیت به معنای برتری، یکی از شرایط امامت در مکتب تشیع است. برخی اهل‌سنّت نیز همچون شیعه در این باره می‌اندیشند. مدعای اصلی آن است که امام باید برتر از افراد امتش و یگانۀ روزگار در دوران امامتش باشد. اما پرسش اصلی نگارنده در این نوشتار، از جنس دیگری است. نویسنده به دنبال تعیین گسترۀ افضلیت امام _ با محوریت امامت عامه، نه فقط امامان اهل‌بیت علیه السلام _ است. این‌که امام باید افضل و برتر از دیگران باشد، سخنی است و این‌که او باید در چه اموری افضل باشد، سخنی دیگر که همین، دغدغۀ نویسنده در این مقاله است. دیدگاه‌های متنوع و متفاوتی از متکلمان شیعی ارائه شده است که خالی از ابهام نیستند. در این نوشتار، اشاره‌ای کوتاه به لزوم افضلیت امام شده، آن‌گاه با روش عقلی _ نقلی بر تبیین گسترۀ افضلیت امام تمرکز شده است. بر اساس مهم‌ترین دستاوردهای این پژوهش، امام باید در آن اموری برتر از دیگران باشد که برای همان امور به امامت برگزیده شده است؛ هرچند امامان اهل‌بیت علیه السلام در امور دیگری نیز سرآمد دیگران هستند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
ابن‌اثیر جزری، علی‌ بن ‌محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، دار الکفر، بیروت، 1409ق.
استرآبادی، محمدجعفر، البراهین القاطعة، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1382ش.
بحرانی، میثم‌ بن ‌علی ‌بن‌ میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، تحقیق: سیداحمد حسینی، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، 1406ق.
بلاذری، احمد بن‌ یحیی، انساب الاشراف، دار الفکر، بیروت، 1417ق.
تفتازانی، مسعود بن ‌عمر، شرح المقاصد، شریف رضی، قم، 1409ق.
جوینی، عبدالملک، الارشاد الی قواطع الادلة، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1416ق.
حلبی، ابوالحسن علی، اشارة السبق، مؤسسۀ نشر اسلامی، قم، 1414ق.
حلبی، ابوالصلاح تقی، تقریب المعارف، الهادی، قم، 1404ق.
حلی، جعفر بن‌ حسن، المسلک فی اصول الدین، مؤسسة الطبع و النشر فی الآستانة الرضویة المقدسة، مشهد، 1414ق.
حلی، حسن ‌بن ‌یوسف، رجال العلامة، دار الذخائر، نجف اشرف، 1411ق.
حلی، حسن ‌بن ‌یوسف، کشف المراد، مؤسسۀ النشر الاسلامی، قم، 1413ق.
حلی، حسن ‌بن ‌یوسف، مناهج الیقین فی اصول الدین، دار الاسوة، تهران، 1415ق.
حمصی رازی، سدیدالدین محمود ‌بن ‌علی، المنقذ من التقلید، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1412ق.
خرازی، سیدمحسن، بدایة المعارف الالهیة، مؤسسۀ نشر اسلامی، قم، 1417ق.
سبحانی، جعفر، سیمای عقاید شیعه، مشعر، تهران، 1386ش.
سید مرتضی، علی ‌بن‌ حسین، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق: سیداحمد حسینی، مؤسسۀ نشر اسلامی، قم، 1411ق.
سید مرتضی، علی ‌بن‌ حسین، الرسائل، تحقیق: سیدمهدی رجائی، دار القرآن مدرسۀ آیت‌الله گلپایگانی، قم، 1405ق.
سید مرتضی، علی ‌بن‌ حسین، الشافی فی الامامة، تحقیق: سیدعبدالزهرا حسینی، مؤسسة الامام الصادق؟ع؟، تهران، 1410ق.
سیوری حلی، فاضل مقداد، اللوامع الالهیة، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1422ق.
شبر، سیدعبدالله، حق الیقین فی معرفة اصول الدین، انوار الهدی، قم، 1424ق.
شیرازی، ابواسحاق، الاشارة الی مذهب اهل الحق، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1425ق.
صدوق، محمد بن ‌علی ‌بن‌ بابویه‌، الخصال، جامعۀ‌ مدرسین، قم،‌ 1362ش.
صدوق، محمد بن ‌علی ‌بن‌ بابویه‌، علل الشرایع،‌ داوری، قم.
صدوق، محمد بن ‌علی ‌بن‌ بابویه‌، کمال الدین و تمام النعمة، دار الکتاب الاسلامیة، قم، 1395ق.
صدوق، محمد بن ‌علی ‌بن‌ بابویه‌، من لا یحضره الفقیه، مؤسسۀ نشر اسلامی، قم،  1413ق.
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، 1404ق.
طبرسی، فضل‌ بن‌ حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ناصر خسرو، تهران، 1372ش.
طبری، محمد بن ‌جریر، تاریخ طبری، دار التراث، بیروت، 1967م.
طوسی، محمد بن ‌حسن، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، دار الاضواء، بیروت، 1406ق.
طوسی، محمد بن ‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
طوسی، محمد بن ‌حسن، تلخیص الشافی، المحبین، قم، 1382ش.
طوسی، محمد بن ‌حسن، تمهید الاصول فی علم الکلام، تصحیح: عبدالمحسن مشکوة‌الدینی، دانشگاه تهران، تهران، 1362ش.
 لاهیجی، حسن، شمع الیقین، سایه، تهران، 1387ش.
لاهیجی، عبدالرزاق، سرمایۀ ایمان در اصول اعتقادات، انتشارات الزهرا؟سها؟، تهران، 1372ش.
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق.
مفید، محمد بن ‌محمد بن ‌نعمان، الافصاح فی الامامة، کنگرۀ شیخ مفید، قم، 1413ق.
مفید، محمد بن ‌محمد بن ‌نعمان، المسائل الجارودیة،‌ کنگرۀ شیخ مفید، قم، 1413ق.
مفید، محمد بن ‌محمد بن ‌نعمان، المسائل العکبریة، کنگرۀ شیخ مفید، قم، 1413ق.
مفید، محمد بن ‌محمد بن ‌نعمان، اوائل المقالات، کنگرۀ شیخ مفید، قم، 1413ق.
نجاشی اسدی، احمد ‌بن ‌علی، رجال النجاشی، مؤسسۀ نشر اسلامی، قم، 1416ق.
نصیرالدین طوسی، محمد، تجرید الاعتقاد، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1417ق.
نصیرالدین طوسی، محمد، تلخیص المحصل، دار الاضواء، بیروت، 1405ق.