اندیشة برائت نزد اصحاب در عصر صادقین علیهما السلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، قم، ایران.

10.22034/jep.2021.282999.1301

چکیده

عصر صادقین عصر اوج‌گیری برائت از سران سقیفه از جانب اصحاب است. تحقق برائت که قبل از این، در عصر امام سجاد(ع) به‌صورت یک جریان در جامعه پا گرفته بود، اکنون به‌واسطۀ اصحاب امامیه به شیوه‌های گوناگون نمایان می‌شود؛ به گونه‌ای که یکی از تمایزهای اصلی شیعۀ امامیه در جامعه نسبت به دیگر‌فرق اسلامی و شیعی، برائت نسبت به سران سقیفه است. اندیشۀ رفض و تسمیۀ رافضه و رافضی، برخاسته از همین موضوع برائت است. اساس اندیشۀ برائت نزد اصحاب، انکار و نامشروع‌دانستن امامت غیر‌الهی است و شواهد و قرائن به اندازه‌ای است که به‌روشنی می‌توان اصالت و ریشه‌دار‌ بودن اندیشۀ برائت در تشیع امامی را با به‌تصویر‌کشاندن چنین دورانی ثابت کرد. این ادعا با ارائۀ گزارش‌های تاریخی و روایی، البته به‌صورت تحلیلی و توصیفی، در این مقاله به تصویر در‌آمده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
آبی، منصور بن حسین، نثر الدر فی المحاضرات، تحقیق: خالد عبد الغنی محفوظ، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1424ق.
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابوفاضل ابراهیم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، 1404ق.
ابن‌ابی‌شیبه، عبدالله بن محمد، المصنف، دار الفکر، بیروت، 1409ق.
ابن‌‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، دار صادر، بیروت، 1325ق.
ابن‌‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1402ق.
ابن‌حزم، علی بن احمد، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1416ق.
ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، تحقیق: احسان عباس، دار الثقافة، لبنان.
ابن‌طاوس، علی بن موسی، طرف من الأنباء و المناقب، تاسوعا، مشهد، 1420ق.
ابن‌عبد‌ربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، دار الکتب العربی، بیروت، 1402ق.
ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، المعارف، دار المعارف، مصر، 1969م.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1408ق.
ابوزهره، محمد بن محمد، الامام الصادقع و المذاهب الاربعة، دار الفکر العربی، قاهره.
ابوصلاح حلبی، تقی، تقریب المعارف، تحقیق: فارس تبریزیان (الحسون)، الهادی، قم، 1404ق.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، المکتبة الحیدریة، نجف، 1385ق.
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، دار الاضواء، بیروت، 1405ق.
اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، تصحیح: هلموت ریتر، دار النشر فرانز شتاینر، آلمان، 1400ق.
اعتصامی، عبدالمجید، زید بن علی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1395ش.
[امام یازدهم، حسن بن علیعهما]، تفسیر الامام الحسن العسکریع، عتبة العباسیة المقدسة، کربلا، 1425ق.
امین، محسن، اعیان الشیعة، دار التعارف للمطبوعات، بیروت.
برقی، احمد بن محمد، المحاسن، تصحیح و تعلیق: جلال‌الدین حسینی، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1330ش.
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1394ق.
ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تحقیق: سید جلال‌الدین حسینی، دار الکتب الاسلامیة، قم، 1410ق.
جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، علم، تهران، 1388ش.
حموی، یاقوت، معجم البلدان، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1990م.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1417ق.
خلال، احمد بن محمد، السنة، ریاض، 1410ق.
خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، چاپ پنجم: الثقافة الاسلامیة و مؤسسۀ مهرآیین، 1413ق.
ذهبی، شمس‌الدین محمد، تاریخ الاسلام، دار الکتب العربی، بیروت، 1409ق.
ذهبی، شمس‌الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق: حسین اسد، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1413ق.
ذهبی، شمس‌الدین محمد، میزان الاعتدال، چاپ اول: دار المعرفة، بیروت، 1382ق.
زیدی، علی بن حسین، المنتزع من المحیط بالإمامة، اختیار و ترتیب: محمد یحیی سالم عزان.
شهرستانی، عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق: محمد بدران، الشریف الرضی، قم.
صدوق، محمد بن علی، الامالی، کتابچی، تهران، 1376ش.
صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، دار الشریف الرضی للنشر، قم، 1406ق.
صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین،  قم، 1379ق.
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلوات الله علیهم، تحقیق و تصحیح: محسن کوچه‌باغی، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، 1404ق.
طبری آملی، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامة، بعثت، قم، 1413ق.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، مؤسسۀ اعلمی، بیروت، 1403ق.
طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال (رجال کشی)، تحقیق: مهدی رجائی، آل‌البیتعهم، قم، 1404ق.
عقیلی، محمد بن عمرو، ضعفاء العقیلی، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1418ق.
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی، المطبعة العلمیة، تهران، 1380ق.
قطب‌الدین راوندی، سعید، الخرائج و الجرائح، تحقیق: مؤسسة الامام المهدیعج، مؤسسۀ امام مهدیعج، قم، 1409ق.
قمی مشهدی، محمد بن محمد‌رضا، تفسیر کنز الدقائق، وزارت فرهنگ و ارشاد، تهران، 1368ش.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق: سید‌طیب موسوی جزایری، مؤسسۀ دار الکتاب للطباعة و النشر، قم، 1404ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر‌ غفاری و محمد آخوندی، دار الکتب  الاسلامیة، تهران، 1407ق.
کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، مؤسسۀ چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1410ق.
مداعس، محمد بن یحیى، الکاشف الأمین عن جواهر العقد الثمین، مؤسسة الامام زید بن علی الثقافی، اردن.
مزی، یوسف، تهذیب الکمال، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1406ق.
مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، دار المعارف، قاهره، 1383ق.
مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، کنگرۀ شیخ مفید، قم، 1413ق.
مفید، محمد بن محمد، الامالی، کنگرۀ شیخ مفید، قم، 1413ق.
مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة، تحقیق: السید علی میر شریفی، دار المفید، بیروت، 1414ق.
نجاشی، احمد بن علی، رجال، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم، 1365ش.
اعتصامی، عبدالمجید، «خاستگاه اندیشۀ رفض و ارتباط آن با واژۀ رافضه»، کلام  اهل‌بیتعهم، شمارۀ 2، 1395ش.
اعتصامی، عبدالمجید، «مسئلۀ برائت در عصر امام سجادع از اندیشه تا جریان»،  امامت‌پژوهی، شمارۀ 13 و 14، 1393ش.
اعتصامی، عبدالمجید، «مفهوم‌شناسی برائت و جایگاه آن در کتاب و سنت»،  امامت‌پژوهشی، شمارۀ 24، 1397ش.