الگوهای مدیریت بحران در سیرۀ ابناء‌الرضا(ع): مطالعۀ موردی بحران مشروعیت خلافت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

2 استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

3 استادیار، گروه مدیریت، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه میبد، میبد، ایران

4 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

10.22034/jep.2021.237423.1196

چکیده

بحران، رویدادی غیرمنتظره و گاه فزاینده است که مشکلاتی را بر جامعه تحمیل کرده و حالتی حاد و بی‌ثبات برای افراد و یا کل جامعه ایجاد می‌کند که رفع و دفعِ آن نیازمند اقداماتی اساسی است. در تاریخ امامت شیعی، سال‌های203 تا260 ق به رهبری و  سرپرستی ابناء الرضا؟عهم؟ اختصاص دارد. خُلفا با اتخاذ برخی سیاست‌ها در مقام مشروعیت‌بخشی به خلافت خود و ابطال حقِّ ائمه؟عهم؟‌‌‏‌‌‌‏‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌ برآمدند که البته، ابناء الرضا؟عهم؟ _ با تدابیر خاص و اتخاذ برخی تصمیم‌ها _ توانستند از تحقّق این امر جلوگیری کنند. در این مقاله که با روش توصیفی _ تحلیلی سامان یافته، مجموعه اقدامات و اصول مدیریتی ائمهٔ متأخر شیعه؟عهم؟‌‌‏‌‌‌‏‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌ برای پیش‌گیری از بحران و آمادگی رویارویی با آن و همچنین ارایهٔ راهکارهای مقابله‌ای و بازدارنده _ در سه مرحلهٔ «قبل از وقوع بحران‌»، «هنگام وقوع بحران» و نیز «پس از وقوع بحران» _ معرفی و دسته‌بندی شده است؛ اصول و اقدماتی که در عصر حاضر نیز می‌توانند مورد توجه و اتباع باشند.
 

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
ابن ‌اثیر، علی، تاریخ کامل، ترجمه‌‌: حمیدرضا آژیر، انتشارات اساطیر، تهران، 1370‌ ش.
ابن ‌‌بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم، بی‌تا‌ .
ابن ‌‌بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، عیون أخبار الرضا؟ع؟، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات،‌‌ بیروت، ۱۴۰۴‌ ق.
ابن حجر عسقلانی الشافعی، احمد بن علی، لسان المیزان، مطبعة دائره المعارف، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۱ ق.
ابن‌‌ شعبه حرّانی، حسن، تحف العقول عن آل‌الرسول؟ص؟، چاپ دوم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۳۶۳‌ ش.
ابن‌‌ شهر‌آشوب مازندرانی، محمد بن على، مناقب آل ابی طالب؟ع؟، المکتبه الحیدریه، نجف، 1376‌ ق.
ابن‌ منظور، محمد، لسان العرب، انتشارات ادب حوزه، قم، 1363‌ ش.
ابوالفرج اصفهانی، علی، الاغانی، دار‌إحیاء التراث العربی‌، بیروت، 1415 ق.
ابوالفرج اصفهانی، علی، مقاتل الطالبیین، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات،‌‌ بیروت، 1419 ق.
اربلی، علی، کشف الغمه، دار الاضواء، بیروت، 1405‌ ق.
امین عاملی، محسن، اعیان الشیعه، دار التعارف، بیروت، ۱۴۲۱‌ ق.
برگ، دیویدنیه تن، مدیریت بحران، ترجمه‌‌: محمد علی ذوالفقاری، نشر حدیث، تهران، 1373‌ ش.
حسینی ‌‌زیبدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهرالقاموس، دار المکتبة الحیاة، بیروت، 1306 ق.
حلّى، علی بن طاووس، مهج الدعوات ومنهج العبادات، دار الذخائر، قم، 1411‌ ق.
خزاعی، دعبل، دیوان، دار الکتاب اللبنانی،‌‌ بیروت، 1972‌ م.
دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1377‌ ش.
شاکری، حسین، موسوعه المصطفی ‌والعتره، بی‌نا،‌ بی‌جا، 1419‌ ق.
شیخ حرّ عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداه بالنصوص والمعجزات، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات،‌‌ بیروت، 1425‌ ق.
شیخ حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌‌ الشیعه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌‌تا‌.
شیخ مفید، مُحمّد بن مُحمّد بن نُعمان، الاختصاص، دار المفید، بیروت، 1414 ق.
شیخ مفید، مُحمّد بن مُحمّد بن نُعمان، الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، دار المفید، بیروت، 1341‌ ق.
شیخ مفید، مُحمّد بن مُحمّد بن نُعمان، الفصول المختاره، دار المفید،‌‌ بیروت، 1414 ق.
صلواتیان، سیاوش، رسانه‌‌ها و مدیریت‌ بحران، دانشگاه امام صادق؟ع؟، تهران، 1389‌ ش.
طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج على أهل اللجاج، المطبعة المرتضویه، نجف، 1350‌ ش.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1415‌ ق.
طبری، محمد، دلایل الامامة، دار الذخایر، قم، بی‌‌تا‌.
طوسی، محمد بن‌ حسن (شیخ طوسی)‌، رجال، مؤسسة النشر الاسلامی،‌‌ قم، بی‌تا‌.
طوسی، محمد بن‌ حسن (شیخ طوسی)‌، إختیار معرفة الرجال، مؤسسة ‏آل البیت؟عهم؟ لاحیاء التراث، قم، بی‌تا‌.
عیاشی، محمد، تفسیر العیاشی، المکتبه العلمیه الاسلامیه، تهران، 1381‌ ش.
قطب راوندی‌، سعیدبن هبه اللّه، الخرائج والجرائح، مؤسسه الامام المهدی؟عج؟،‌‌ قم، 1409‌ ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1۴07‌ ق.
گاتزچاک، جک، مدیریت‌بحران (در بخش‌های خصوصی و دولتی)، ترجمه‌‌: علی پارسائیان، انتشارات ترمه، تهران، 1383‌ ش.
مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 136۸‌ ش.
مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؟ص؟، دار الکتب الإسلامیه، قم، ١٤٠٤ ق.
مسعودی، علی، مروج الذهب ومعادن الجواهر، مکتبة العصریة، بیروت، 1425 ق.
میتراف، ایان؛ انگناس، گاس، مدیریت‌بحران پیش از روی‌دادن، ترجمه‌‌: محمود توتونچیان، مؤسسه عالی آموزش و پرورش مدیریت‌برنامه‌ریزی، تهران، 1381‌ ش.
نادری، نادر، برآمدن عباسیان، ایدئولوژی مذهبی و اقتدار سیاسی، ترجمه‌‌: عبدالحسن آذرنگ و نگار نادری، نشر سخن، تهران، 1384 ش.
یعقوبی، احمد، تاریخ یعقوبی، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات،‌‌ بیروت، 1431 ق.
Coombs, Timothy W, Crisis management and communications, 2007.
Ess, Josef van. Theologie Und Gesellschaft Im 2. Und 3. Jahrhundert Hidschra. Band 2‌‌: 002. Berlin ; New York‌‌: De Gruyter, 1990.
Perrow, Charles. Normal Accidents‌‌: Living with High Risk Technologies - Updated Edition. Princeton University Press, 2011.
Reid, Janine L. Crisis Management‌‌: Planning and Media Relations for the Design and Construction Industry. John Wiley & Sons, 2000.
Reid, Janine L. Crisis Management‌‌: Planning and Media Relations for the Design and Construction Industry. John Wiley & Sons, 2000.
Ash, Steven, and Douglas Ross. “Crisis Management through the Lens of Epidemiology.” Business Horizons 47 (February 1, 2004)‌: pp. 49-57. https‌‌://doi.org/10.1016/S0007-6813(04)00028-X.
Burnett, John J. “A Strategic Approach to Managing Crises.” Public Relations Review 24, no. 4 (December 1, 1998)‌‌: 475–88. https‌‌://doi.org/10.1016/S0363-8111(99)80112-X.
Coombs, W. Timothy. “Information and Compassion in Crisis Responses‌‌: A Test of Their Effects.” Journal of Public Relations Research 11, no. 2 (April 1, 1999)‌‌: 125–42. https‌‌://doi.org/10.1207/s1532754xjprr1102-02.
Koster, Maria C., and Helen Politis-Norton. “Crisis Management Strategies.” Drug Safety 27, no. 8 (July 1, 2004)‌‌: 603–8. https‌‌://doi.org/10.2165/00002018-200427080-00011.
.