واکاوی «نظریۀ امامت» در اندیشۀ محدّثان قم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموختۀ سطح چهار رشتۀ فقه و اصول، حوزۀ علمیۀ قم، ایران

10.22034/jep.2021.234004.1187

چکیده

به باور محقّقان، تلاشِ محدّثان قم در ماندگاری مباحثِ امامتْ انکار‌ناشدنی است. این تلاش‌ها سبب شد‌ تا موضوعات و مسائل امامت _ به شیوهٔ نقل حدیث در منابع روایی امامیه _ ماندگار شده و به «نظریهٔ امامت در دیدگاه محدّثان قم» شُهره و شناخته شود. بنا بر تحقیق صورت گرفته، محدّثان قم تأثیر بسزایی در بیان اندیشهٔ امامت بر پایهٔ روایات داشته‌اند. از یک‌سو، نزدیک بودن زمان آنها به دوران حضور و غیبت صغری و از سوی دیگر، قدمت آنان در اعتقاد به باورهای امامیه، ضرورت و اهمیت این واکاوی را آشکار می‌کند. از این‌رو، کشف «نظریهٔ امامت» در میان محدّثان قم به بررسی روایاتِ راویان قم وابسته است. در این راستا، ضمن بررسی روایات محدّثان این خطّه و بررسی و تبیین چهار شاخصه در تعریف امامت از دیدگاه آنان، به ویژگی‌های اصلی امام و همچنین مسئلهٔ تولیت و انتقال امامت در نگاه محدّثان قم پرداخته شده است. در تعریف امامت، به مفاهیم کلیدی‌ای چون خلافت و حجیّت پروردگار، قلمرو و گسترهٔ امامت و همچنین جایگاه امامت در نظام تکوین و تشریع اشاره شده و در مقام بیان ویژگی‌های اصلی امام نیز _ با استناد به روایات وارده _ شیوهٔ نصب امام، علم و عصمت امام و در دیگر ویژگی‌ها از جمله خلقت نوری، خلقت جسمانی و سرشت تبیین شده‌اند. در بخش پایانی نیز به انتقال به نص، اعجاز و افضلیت امام از نگاه محدّثان قم پرداخته شده است.
 

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
ابن ‌‌بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، اعتقادات الامامیة، چاپ دوم‌‌‌‌: کنگره شیخ مفید، قم، 1414ق.
ابن ‌‌بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، التوحید، تصحیح‌‌: سید هاشم حسینی تهرانی، چاپ دوم‌‌‌‌: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، ‌‌قم، 1357‌‌ ش.
ابن ‌‌بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، علل الشرائع، کتاب‌فروشی داوری، قم، 1385‌‌ ش.
ابن ‌‌بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، عیون أخبار الرضا ؟ع؟، تصحیح‌‌: مهدی لاجوردی، نشر جهان، تهران، 1378 ق.
ابن ‌‌بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، کمال الدّین وتمام النّعمة، تحقیق‌‌: علی اکبر غفاری، الطبعة الثانیة‌‌: الإسلامیة، تهران، 1395 ق.
ابن ‌‌بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، معانی الأخبار، تحقیق‌‌: علی اکبر غفاری، مؤسسه انتشارات اسلامی، قم، 1361‌‌ ش.
ابن ‌‌بابویه‌‌‌‌ قمی‌، علی بن حسین، الإمامة والتبصرة من الحیرة، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی‌،‌‌ قم، 1404ق.
اشعری، احمد بن محمد اشعری قمی، النوادر، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت؟عهم؟،‌‌ قم، 1408 ق.
‏الکلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، الطبعة الرابعة‌‌‌‌: دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365‌‌ ش.
‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏المجلسی، محمدباقر، ‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌‌‌‏‌بحار الأنوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؟عهم؟، الطبعة الثانیة‌‌: مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 ق‌.
البرقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تحقیق‌‌: جلال‌الدّین محدث، دار الکتب الإسلامیة، قم، 1371 ق.
حلّی، حسن بن سلیمان، مختصر البصائر، تحقیق‌‌: مشتاق مظفر، انتشارات اسلامی،‌‌ قم، 1421 ق.
سبحانی، محمد تقی و دیگران، مدرسهٔ کلامی قم، انتشارات مؤسسه دار الحدیث، قم، 1397 ‌‌ ش.
سبحانی، محمد تقی و دیگران، مدرسهٔ کلامی کوفه، انتشارات مؤسسه دار الحدیث، قم، 1396 ش