وحدت و جماعت در گستره قیام امام حسین علیه‌السلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه اندیشه سیاسی، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران

2 گروه سیاسگذاری عمومی، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران پژوهشگر اندیشکده مطالعات

10.22034/jep.2023.374527.1483

چکیده

حفظ جماعت از جمله آموزه‌های اصیل اسلامی است که همواره در میان مسلمانان جایگاهی ویژه داشته است؛ آموزه‌ای که امروز بیشتر با نام «وحدت» شناخته می‌شود. ائمه‌ معصومین _ صلوات ‌الله‌ علیهم‌ اجمعین _ دستورات و سفارش‌های متعددی در حفظ جماعت و اجتناب از تفرقه داشته‌اند. اما جالب توجه است که حکّام جور هم عموماً از این اصل به مثابۀ دست‌آویز، و در مواردی به عنوان اهرم فشار سیاسی سوءاستفاده کرده‌اند. در این میان، امام حسین علیه السلام در یکی از خطیرترین برهه‌های تاریخ اسلام، آموزۀ حفظ جماعت مسلمین را در حرکت خود لحاظ کرده و در سخنان خود بدان اشاره فرموده است. قول و فعل آن حضرت در مسیر مدینه تا مکه و از مکه تا کربلا، شامل دلالت‌هایی است که با مطالعۀ آن، می‌توان الگویی از حفظ جماعت را ترسیم کرد. این پژوهش می‌کوشد با دلالت‌پژوهی گزاره‌های تاریخی و روایی مربوط به نهضت سیدالشهدا علیه السلام، عناصر و مختصات این اصل را استخراج کند. یافته‌های این پژوهش که مستخرج از گزاره‌های تاریخی و روایی است، دربردارندۀ‌ جماعت حول امام، ویژگی‌های کلی جماعت و نهایتاً مفهوم مقابل جماعت؛ یعنی تفرقه است. نتیجه آن‌که در این عرصۀ‌ مفهومی، وحدت بر مدار امام معنا می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
نهج البلاغه.
ابن‌العربی، ابوبکر، العواصم من القواصم، چاپ اول، مطبعة سلفیه، قاهره، 1300ق.
ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ترجمه: عبدالحسین امینی و غلامرضا عرفانیان
یزدی، چاپ اول، المطبعة المبارکة المرتضویه، نجف، 1356ش.
ابن‌اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، چاپ اول، دار صادر، بیروت، 1385ق.
خزاز رازی، علی بن محمد، کفایه الاثر فی النص علی الائمه الاثنی عشر، بیدار، قم،  1401ق.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، چاپ ششم،امیرکبیر، تهران، 1363ش.
حرانی، ابن‌شعبه، تحف العقول عن آل الرسول؟عهم؟، علی اکبر غفاری، چاپ دوم، مؤسسۀ
 النشر الاسلامی، قم، 1363ش.
کلینی، محمد بن ‌یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407ق.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، 1408ق.
شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین، احقاق الحق و ازهاق الباطل، کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، قم، 1409ق.
ابن‌اعثم کوفی، ابومحمد احمد، الفتوح، چاپ اول، دار الاضواء، بیروت، 1411ق.
عسکری، مرتضی، معالم المدرستین، چاپ چهارم، مؤسسة البعثه، تهران، 1412ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، چاپ اول، دار احیاء التراث العربی، بیروت،1413ق.
بحرانی، سید هاشم، البرهان‌ فى‌ تفسیر القرآن‌ چاپ اول، البعثة، قم، 1415ق.
حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، چاپ چهارم، اسماعیلیان، قم، 1415ق.
 ابن‌بابویه، محمد بن‌ علی، أمالی، چاپ ششم،البعثة، قم، 1417ق.
حسینی موسوی حائری، محمد بن ابی‌طالب، تسلیة المجالس و زینة المجالس الموسوم
بمقتل الحسین؟ع؟، چاپ اول، مؤسسة المعارف الاسلامیه، قم، 1418ق.
المشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، چاپ اول، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1419ق.
سماوی، محمد، إبصار العین فی أنصار الحسین؟ع؟، چاپ اول، مرکز الدراسات الاسلامیة
للمثله الولیّ الفقیه فی حرس الثورة الاسلامیه، قم، 1419ق.
طریحی، فخرالدین بن محمد، المنتخب للطریحی فی جمع المراثی و الخطب المشتهر بالفخری، چاپ دوم، شریف الرضی، قم، 1378ش.
الهامی‌نیا، علی‌اصغر، عبرت‌های عاشورا،، چاپ اول،  زمزم هدایتتهران، 1380ش.
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل (صلوات الله و سلامه علیهم)، چاپ پنجم، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1422ق.
الخصیبی، حسین بن حمدان، هدایة الکبری، چاپ اول،مؤسسة الصادق، تهران، 1380ش.
دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، چاپ اول، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1380ش.
خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین؟ع؟، چاپ دوم، انوار الهدی، قم، 1381ش.
ابن‌طاووس، علی بن موسی، اللهوف علی قتلی الطفوف، چاپ چهارم، اسوه، تهران، 1383ش.
مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین؟ع؟، چاپ اول، مؤسسة الخرسان، بیروت، 1426ق.
معتمدالدوله، فرهادمیرزا، قَمْقامِ زَخّار وَ صَمْصامِ بَتّار در احوالات حضرت مَوْلَی الْکَوْنَین اَبی عَبْدالله الْحُسین؟ع؟، چاپ چهارم کتابچی، تهران، 1386ش.
محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین؟ع؟، چاپ اول، دار الحدیث، قم، 1388ش.
محمدی ری‌شهری، محمد، موسوعة الإمام الحسین؟ع؟ فی الکتاب و السنة و التاریخ، چاپ اول، دار الحدیث، قم، 1431ق.
داوودی، سعید و رستم‌نژاد، مهدی، عاشورا ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، چاپ پنجم امام علی بن أبی‌طالب، قم،1391ش.
روح‌بخش، عباس، حسین شهید راه امامت: به ضمیمۀ تئوری وحدت علوی، چاپ اول، پارسیران، مشهد، 1391ش.
طباطبایی حکیم، محمد سعید، فاجعة الطف، چاپ چهارم، دار الهلال، قم، 1434ق.
آقانوری، علی، امامان شیعه و وحدت اسلامی، چاپ اول، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، 1396ش.
حکیم، سید محمدباقر، وحدت اسلامی از دیدگاه قرآن و عترت، چاپ اول، بوستان کتاب، قم، 1399ش.
مقالات
مریجی، شمس‌الله، «عاشورا پیامد تغییر ارزش‌ها»، معرفت، شمارۀ 56، 1381ش.
مصباح یزدی، محمدتقی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، معرفت، شمارۀ 63، 1381ش.
قربان‌علی، هادی، «تأثیرات عاشورا در وحدت مسلمانان»، اندیشۀ تقریب، شمارۀ 28، 1390ش.
قائمی، سیدرضا و رضوی، رسول، «بررسی نقش طرف‌داران بنی امیه در ترویج نظریه جبر»، تاریخ اسلام، شمارۀ 59، 1393ش.
دانایی‌فرد، حسن، «روش‌شناسی مطالعات دلالت‌پژوهی در علوم اجتماعی و انسانی: بنیان‌ها، تعاریف، اهمیت، رویکردها و مراحل اجرا»، روش‌شناسی علوم انسانی، شمارۀ 86، 1395ش.