واکاوی احتمال های معنایی در روایات «الإمام لا یغسله إلا الإمام»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ‌ارشد علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

10.22034/jep.2021.252544.1240

چکیده

فرقۀ واقفیه با استفاده از روایاتی، غسل امام پیشین توسط امام بعدی را یکی از نشانه‌های امامت تلقی کرده‌اند و از این راه، نسبت به امامتِ امام رضا(ع)، که هنگام غسلِ بدنِ مطهرِ امام کاظم(ع) _حداقل در ظاهر_ در بغداد حضور نداشتند، اشکال می‌کردند. این مسئله، در عمل به شکل یک قاعدۀ کلامی مهم درآمده است و در صورتِ پذیرشِ آن توسط امامیه، می‌تواند علاوه بر امامت امام رضا(ع)، در امامت امام جواد(ع) نیز تشکیک کند؛ چرا‌که ایشان نیز _حداقل در ظاهر_ در غسل پدر حاضر نبوده‌اند. از‌این‌رو، بررسی این مهم، اهمیت بسزایی دارد. از مهم‌ترین گام‌ها در بررسیِ این قاعده، بررسی معنای آن _ بر فرضِ صدورِ اصل آن_ است. در همین راستا، این مقاله در پی بررسی احتمال‌های گوناگونی است که می‌توان از این قاعده تصور کرد. هم‌چنین می‌کوشد تا با استفاده از قرینه‌های مختلفِ لفظی و تاریخی و با نگاهی جامع به همۀ مدارکِ این قاعده، بهترین احتمال معنایی را برای آن مشخص سازد.

کلیدواژه‌ها


[ابن‌بابویه، علی بن حسین؟]، الإمامة و التبصرة من الحیرة، مدرسة الإمام المهدی
؟عج؟، قم، 1404 ق‏.
ابن‌حمزه طوسی، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، تحقیق: نبیل‌رضا علوان، انصاریان، قم‏، 1419 ق‏.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن على، متشابه القرآن و مختلفه، بیدار، قم، ‏1369 ق.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن على، مناقب آل أبی طالب؟عهم؟، علامه، قم، 1379 ق.
اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الإسلامیین، آلمان-ویسبادن، 1400 ق.
حلی، حسن بن سلیمان، مختصر البصائر، النشر الإسلامی، قم‏، 1421 ق.
حمیری، نشوان بن سعید، الحور العین‏، تحقیق: کمال مصطفی، تهران‏، 1972 م‏.
سید مرتضى، على بن حسین، أمالی المرتضى، دار الفکر العربی، قاهره، 1998 م.
سید مرتضى، على بن حسین، رسائل الشریف المرتضى، دار القرآن ‌الکریم، قم، 1405 ق.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق: محمد بدران‏، الشریف الرضی، قم‏، 1364 ش‏.
صدوق، محمد بن على‏، إعتقادات الإمامیة، کنگرۀ شیخ مفید، قم، 1414 ق‏.
صدوق، محمد بن على‏، الخصال، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، جامعۀ ‌مدرسین، قم‏، 1362 ش‏.
صدوق، محمد بن على‏، عیون أخبار الرضا؟ع؟، تحقیق: سید مهدی لاجوردی، جهان، تهران، 1378 ق.
صدوق، محمد بن على‏، کمال الدین، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، اسلامیه، تهران، 1395 ق‏.
صدوق، محمد بن على‏، معانی الأخبار، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، جامعۀ مدرسین، قم، 1403 ق‏.
صدوق، محمد بن على‏، من لا یحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، جامعۀ ‌مدرسین، قم،
 1413 ق.
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، تحقیق: محسن کوچه‌باغى، کتابخانۀ ‌آیةالله‌ مرعشی ‌نجفی، قم‏، 1404 ق‏.
[طبری، محمد بن جریر؟]، دلائل الإمامة، البعثة، قم، 1413 ق.
طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، المعارف، قم، 1411 ق.
طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، دار الکتب ‌الإسلامیة، تهران، 1407 ق.
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق: سید هاشم‏ رسولى محلاتى، العلمیة، تهران، 1380 ق.
قاضى‌عبدالجبار، عبدالجبار بن ‌احمد، المغنی فی أبواب التوحید و العدل، تحقیق: جورج قنواتى، الدار المصریة، قاهره، 1962 م‏.
کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، تحقیق: حسن مصطفوی، دانشگاه مشهد، مشهد، 1409 ق‏.
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الحدیث، قم، 1429 ق.
کوفی، فرات بن ‌ابراهیم، تفسیر، تحقیق: محمد الکاظم، وزارت ارشاد، تهران، 1410 ق‏.
مازندرانی، محمدصالح، شرح کافی، تحقیق: ابوالحسن شعرانی، المکتبة ‌الإسلامیة، تهران، 1382 ق‏.
مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، إحیاء التراث العربی، بیروت‏، 1403 ق‏.
مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول، تحقیق: رسولى محلاتى، دار الکتب ‌الاسلامیة، تهران،
 1404 ق.
مجلسی، محمدباقر، ملاذ الأخیار، تحقیق: سید مهدی رجائی، قم، 1406 ق.
مجلسى، محمدتقى، روضة المتقین، کوشانپور، قم، 1406 ق.
[مسعودى، على بن حسین؟]، اثبات الوصیة، انصاریان، قم‏، 1426 ق.
مفید، محمد بن محمد، الإرشاد، آل ‌البیت؟عهم؟، قم، 1413 ق.
مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة، تحقیق: علی میرشریفی، کنگرۀ شیخ مفید، قم،
 1413 ق.
ناصری، ریاض محمد، الواقفیة، المؤتمر العالمی للإمام الرضا؟ع؟، مشهد، 1409 ق.
نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، صدوق، تهران، 1397 ق.
خراسانی، محمد، «تغسیل الإمام کعلامةٍ للإمامة، دراسةٌ فی الروایات الإمامیة»، القسم الأول و الثانی، الاجتهاد و التجدید، شمارۀ 53-54، زمستان و بهار 2020 م.
گودرزی، ابراهیم و حسینیان مقدم، حسین، «بازشناسی حدیث "الامام لا یغسله الا الامام"
در گفتمان واقفیه و امامیه»، علوم حدیث، شمارۀ 86، زمستان 1396 ش