راهبردهای امیرالمؤمنین(ع) در مقابله با فرافکنی های مخالفان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات دانشگاه سیستان و بلوچستان

3 کارشناس ارشد الهیات گرایش قرآن و حدیث، دانشکده الهیات دانشگاه سیستان و بلوچستان

10.22034/jep.2020.166660.1040

چکیده

پس از رحلت پیامبر(ص) جریانی­­هایی تلاش می­کردند تا از طریق فرافکنی، خطوط فکری مردم را متناسب با خواست خود تغییر دهند. در این زمان، قدرت­خواهی فزونی یافت، مرجع­تراشی دینی جای الگوهای حقیقی را گرفت و حاکمان سعی کردند با فرافکنی به روش­های مختلف همچون تحریک احساسات و تفرقه­افکنی، مردم را متقاعد سازند و جایگاه امام(ع) را در جامعه تضعیف کنند. نوشتار پیش رو به روش توصیفی - تحلیلی ضمن واکاوی بسترهای زمینه­ساز فرافکنی، به بررسی شیوه­های فرافکنی مخالفان و در ­نهایت، به تبیین راهبردهای امام علی(ع) در مواجهه با فرافکنی­ها پرداخته است. طبق بررسی انجام­گرفته، اقدامات پیشگیرانه و راهبردهای تدافعی، مهم­ترین عملکردهای حضرت در مقابله با فرافکنی مخالفان است. پرتکرارترین روش تدافعی امام(ع) گفتمان و استدلال است که مشهورترین آنها، خطبه­ها و نامه­های حضرت می­باشد. علاوه بر این، حضرت علی(ع) شیوه­های پیشگیرانه مثل روشنگری و افشاگری را هم­زمان و توأمان با گفتمان و نامه­نگاری و ایراد خطبه، به کار گرفتند. نتیجۀ ارزیابی کلی سیاست مقابله­ای امام علی(ع) این است که حضرت در سیاست خود، با رعایت اصل صداقت و درستی، توانسته است با جریان فرافکنی مقابله کند و حقیقت شیعه و شخصیت حقیقی خود را در تاریخ زنده نگه دارد. برخی از این سیاست­ها در کوتاه­مدت و برخی در دراز­مدت به نتیجه رسیده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج البلاغة (سخنان امیرمؤمنان(ع))، گردآوری سید رضی.
آریانپور کاشانی، عباس، فرهنگ کامل انگلیسی ـ فارسی، امیرکبیر، تهران، 1363 ش.
آریانپور کاشانی، منوچهر، فرهنگ گستردۀ پیشرو انگلیسی ـ فارسی، جهاد رایانه، تهران، 1368 ش.
ابن­ابی­الحدید، عبدالحمید بن هبة­الله، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1385 ق.
ابن­اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، دار صادر، بیروت، 1408 ق.
ابن­سعد بغدادی، محمد بن سعد بن منیع، الطبقات الکبری، دار بیروت، بیروت، 1405 ق.
ابن­شبه نمیری، عمر، تاریخ المدینة المنورة، دار الفکر، قم، 1410 ق.
ابن­عبد­البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1415 ق.
ابن­قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة، شرکة مصطفی البابی الحلبی، مصر، 1382 ق.
احمدوند، محمدعلی، مکانیسم دفاعی روانی، بامداد، تهران، 1368 ش.
انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، سخن، تهران، 1386 ش.
باطنی، محمدرضا، فرهنگ معاصر پویا انگلیسی ـ فارسی، فرهنگ معاصر، تهران، 1385 ش.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق: مصطفی دیب البغاء، چاپ چهارم: دار ابن کثیر، 1410 ق.
براهنی، محمدنقی، واژه­نامۀ روان­شناسی و زمینه‌های وابسته انگلیسی ـ فارسی، فرهنگ معاصر، تهران، 1368 ش.
برونو، فرانک، فرهنگ توصیفی روان­شناسی، ترجمۀ مهشید یاسایی و فرزانه ظاهر، طرح نو، تهران، 1370 ش.
بریجانیان، ماری، فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی انگلیسی ـ فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380 ش.
بلاذری، احمد بن یحیی، انساف الاشراف، دار الفکر، بیروت، 1417 ق.
بهرامی، غلامرضا و معنوی، عزالدین، فرهنگ لغات و اصطلاحات چهارزبانۀ روان­پزشکی، دانشگاه تهران، تهران، 1370 ش.
جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام، دلیل ما، قم، 1380 ش.
جنیدی، رضا، تکنیک‌های عملیات روانی و شیوه‌های مقابله، آستان قدس رضوی، مشهد، 1388 ش.
چارلز اس، کارور و مایکل اف، شی یر، نظریه‌های شخصیت، ترجمۀ احمد رضوانی، به­نشر، مشهد، 1387 ش.
چشمه­نور، مرتضی و پویایی، جابر، جنگ نرم از تهدید تا واقعیت، صیاد، تهران، 1392 ش.
چشمه­نور، مرتضی، از اسلام­هراسی تا ایران­ستیزی، صیاد، تهران، 1393 ش.
---------------، تاکتیک‌های عملیات روانی، مرکز آموزشی و پژوهشی شهید سپهبد صیاد شیرازی، تهران، 1394 ش.
حسنیان قمی، مهدی، زخم خورشید، امیرکبیر، تهران، 1379 ش.
حق­شناس، محمدعلی، فرهنگ معاصر هزارۀ انگلیسی ـ فارسی، فرهنگ معاصر، تهران، 1381 ش.
خوارزمی، موفق­الدین بن احمد، المناقب، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1414 ق.
دشتی، محمد، تحلیل حوادث ناگوار زندگانی حضرت زهرا، امام علی(ع)، قم، 1371 ش.
دیلن، اونز، فرهنگ مقدماتی اصطلاحات روان­کاوی لکانی، ترجمۀ مهدی پارسا و مهدی رفیع، گام نو، تهران، 1385 ش.
ذهبی، شمس­الدین محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1414 ق.
ریاحی، بزرگمهر، فرهنگ بزرگ انگلیسی ـ فارسی، سخن، تهران، 1394 ش.
سالم، عبدالعزیز، تاریخ عرب قبل از اسلام، ترجمۀ باقر صدری­نیا، علمی و فرهنگی، تهران، 1383 ش.
سلیمانی امیری، جواد، عدالت در گرداب، اشراق حکمت، قم، 1391 ش.
شاپوریان، رضا، مقدمه بر روان­شناسی، روزبهان، تهران، 1369 ش.
شعاری­نژاد، علی­اکبر، روان­شناسی عمومی، توس، تهران، 1363 ش.
---------------، فرهنگ علوم رفتاری، امیرکبیر، تهران، 1364 ش.
شوشتری، محمدتقی، نهج الصباغة فی شرح نهج البلاغة، امیرکبیر، تهران، 1376 ش.
شهیدی، سید جعفر، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1366 ش.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، مؤسسة الاعلمی، بیروت، 1403 ق.
عاصی، مصطفی، واژگان گزیدۀ زبان­شناسی، علمی و فرهنگی، تهران، 1375 ش.
فیست، جس و فیست، گرگوری، نظریه‌های شخصیت، ترجمۀ یحیی سید­محمدی، روان، تهران، 1384 ش.
کتابی، احمد، فرافکنی در فرهنگ و ادب فارسی، علمی و فرهنگی، تهران، 1383 ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی­اکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1385 ق.
گنجی، حمزه، روان­شناسی عمومی، چاپ پنجم: ساوالان، تهران، 1386 ش.
لسنولیوان، تام و دیگران، مفاهیم کلیدی ارتباطات، ترجمۀ میرحسین رئیس­زاده، فصل نو، تهران، 1385 ش.
مان. ل. نرمان، اصول روان­شناسی، ترجمۀ محمود صناعی، اندیشه، تهران، 1342 ش.
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، تحقیق: محیی الدین عبد الحمید، دار المعرفة، بیروت.
مفید، محمد بن محمد، الجمل، تحقیق: سید علی میرشریفی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1413 ق.
مفیدی، مصطفی، فرهنگ پزشکی آکسفورد، فرهنگیان، تهران، 1375 ش.
منقری، نصر بن مزاحم، وقعة الصفین، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی، قم، 1403 ق.
موسوی کاشانی، محمدحسین، بر امیر مؤمنان علی(ع) چه گذشت، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374 ش.
نام­آور، حمید، فرهنگ پزشکی دور لند انگلیسی ـ فارسی، یادوارۀ کتاب، 1384 ش.
نجاتی، محمد عثمان، قرآن و روان­شناسی، بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1367 ش.
نیلی­پور، مهدی، فرهنگ فاطمیه: الفبای شخصیتی حضرت زهرا(س)، مدرس، اصفهان، 1388 ش.
هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، تحقیق: محمدباقر انصاری، هادی، قم.
یعقوبی، احمد، تاریخ الیعقوبی، شریف الرضی، قم، 1414 ق.
سلیمانی، جواد، «چگونگی و چرایی بازگشت به جاهلیت در جامعه پس از پیامبر»، حکومت اسلامی، شمارۀ 50، 1387 ش.
متقی دستنائی، افشین و آثار­تمر، محمد، «عملیات روانی غرب علیه جهان اسلام و تأثیر آن بر مسلمانان اروپا»، مطالعات عملیات روانی، شمارۀ 15، 1386 ش.
محمدی نجم، حسین، «متقاعدسازی و افکار عمومی در رسانه‌های غربی»، مطالعات عملیات روانی، شمارۀ 9، 1384 ش.