A Revision of Nawbakhtī and Shi’ite -Converted Mu’tazilites on Imamati with Focus on Ibn-Qiba

Document Type : Original Article

Author

Level 4 of Imamate, Institute of Ma’arif Al-Bayt

10.22034/jep.2021.282425.1300

Abstract

Today the history of Imamite is involved with the history of Imamite theology and it could not be comprehended without knowing all the Imamite theological schools including Medina, Kufa, Qom, Baghdad, Rey, Hilla, Isfahan, Shiraz, etc, and could not be revised without of these schools be considered. The formation of these schools in various geographical regions results in changes and evolutions in the method and content of Islamic theologians in the related issues, especially in Imamate. This paper tries to revise the doctrine of Imamate among the first Imamite theologians in Baghdad before Shaykh Mufid and his prominent students. This study emphasizes on the views of the Nawbakhtī family and the Shiite-converted Mu’tazilite, especially Ibn Qiba, and compared their beliefs in the most important issues of Imamate. Although these two currents had some difference in method and approach, in which some theologians were inclined to and influenced by the theorists Kufa theologians and some had intemperate attention to reason like the Mu’tazilites, they had some similarities which the most important one is their gradual separation from the Kufa school and their tendency to the Mu’tazilite theological system.
 

Keywords


قرآن کریم
ابن‌قبه، ابوجعفر محمد بن عبدالرحمان، المسألة المفردة فی الامامة، ضمن کتاب: صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1416 ق.
ابن‌قبه، ابوجعفر محمد بن عبدالرحمان، الانصاف، ضمن کتاب: صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، دار المعرفة، بیروت، 1979 م.
ابن‌قبه، ابوجعفر محمد بن عبدالرحمان، النقض علی ابی الحسن علی بن احمد بن بشار، ضمن کتاب: صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1416 ق.
ابن‌قبه، ابوجعفر محمد بن عبدالرحمان، نقض الاشهاد، ضمن کتاب: صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1416 ق.
ابن‌ندیم بغدادی، محمد بن اسحاق، الفهرست، تحقیق: رضا تجدد، تهران، 1350 ش.
اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، چاپ اول: کنگرۀ شیخ مفید، قم، 1413 ق.
اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، چاپ سوم: طهوری، تهران، 1357 ش.
سید مرتضی، ابوالقاسم علی بن حسین، الفصول المختارة، تحقیق: سیدعلی میرشریفی،  چاپ دوم: دار المفید، بیروت، 1414 ق.
سید مرتضی، ابوالقاسم علی بن حسین، الشافی فی الإمامة، چاپ دوم: مؤسسة امام الصادق؟ع؟، تهران،‌ 1369 ش.
طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و مصنفاتهم، محقق: جواد قیومی،  چاپ اول: مؤسسة نشر الفقاهة، قم، 1417 ق.
مادلونگ، ویلفرد، مکتب‎ها و فرقه‎های اسلامی در سده‌های میانی، ترجمۀ جواد قاسمی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی؟ع؟، مشهد.
مدرسی طباطبایی، سیدحسین، مکتب در فرایند تکامل، نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه سدۀ نخستین، ترجمۀ هاشم ایزد‌پناه، ویرایش دوم: داروین، نیوجرسی، 1374 ش.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، چاپ اول: کنگرۀ جهانی شیخ مفید، قم، 1413 ق.
نجاشی، احمد بن علی، رجال، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1365 ش.
نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، چاپ دوم: دار الاضواء، بیروت، 1404 ق.
حسینی‌زاده خضر‌آباد، سیدعلی، «نوبختیان در رویارویی با متکلمان معتزلی و امامی»، نقد و نظر، شمارۀ 67، پاییز 91.
کدیور، محسن، «قرائت فراموش‌شده»، مدرسه، شمارۀ 3، اردیبهشت 1385.
کریمی قهی، منصوره و ولوی، علی‌محمد و جمیلی، فاطمه و امیرخانی، مهناز، «بررسی دیدگاه‌های کلامی و رویکرد روشی ابن‌قبه رازی»، مطالعات تاریخ فرهنگی، شمارۀ 9، 1390 ش.
میرزایی نوکابادی، عباس، «ابوعیسی وراق از اعتزال تا گرایش به مدرسۀ کوفه»، جستارهایی در مدرسۀ کلامی بغداد، جمعی از نویسندگان، زیر نظر محمدتقی سبحانی، دار الحدیث، قم، 1395 ش.
--------، «نقش ابن‌قبه رازی در تاریخ تفکر امامیه»، جستارهایی در مدرسۀ کلامی بغداد، جمعی از نویسندگان، زیر نظر محمدتقی سبحانی، دار الحدیث، قم، 1395 ش